تاثیر خویش آمیزی بر صفات زراعی و درصد اسانس در رازیانه(foeniculum vulgare mill)

رازیانه foeniculum vulgare mill.)) از خانواده چتریان،گیاهی چند ساله و از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای ایران است. منظور از خویش آمیزی، تلاقی بین افرادی است که خویشاوندی آنها نسبت به افرادی که به طور تصادفی در یک جمعیت تلاقی می یابند، بسیار بیشتر است. شدیدترین حالت خویش آمیزی، تلاقی هر فرد با خودش از طریق خودگرده افشانی است. این آزمایش به منظور برآورد تاثیر میزان خویش آمیزی بر روی صفات مورفولوژیک و درصد اسانس تود های حاصل از خودگشنی رازیانه بر اساس دو آزمایش به ترتیب طی سال های زراعی 1392-1391 انجام شد. آزمایش اول به منظور برآورد درصد خودگشنی و تولید نتاج خودگشن و دگرگشن بر روی 20 توده رازیانه انجام شد. در این آزمایش آنالیز داده ها به منظور برآورد اثر خودگشنی بر روی تود ها بر اساس تجزیه کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی انجام شد. نتایج تجزیه واریانس کرت های خرد شده نشان داد که اثر حالت گرده افشانی برای کل صفات معنی دار بود، این نتایج نشان می دهد که خودگشنی به طور معنی داری بر روی کل صفات تاثیر گذار بوده است. همچنین اثر ژنوتیپ برای کل صفات معنی دار بود این نتایج نشان می دهد که بین ژنوتیپ ها تنوع قابل ملاحظه ای از نظر کل صفات وجود داشت که نشان دهنده تنوع و گوناگونی بالا در ژرم پلاسم مورد مطالعه است. مقایسه میانگین نشان داد که در حالت دگرگشنی توده تبریز بیشترین و توده کرمان کمترین و در حالت خودگشنی توده اصفهان(ii) بیشترین و توده کرمان کمترین، تعداد دانه را در بوته داشتند. در دو حالت دگرگشنی و خودگشنی صفات تعداد دانه در بوته، تعداد دانه در چتر، وزن دانه در چتر و وزن دانه در بوته همبستگی مثبت و معنی داری با یکدیگر نشان دادند. آزمایش دوم به منظور برآورد تاثیر میزان خویش آمیزی بر روی صفات مورفولوژیک و درصد اسانس نتاج حاصل از خودگشنی و دگرگشنی توده های رازیانه در قالب طرح لاتیس ساده (8×8) اجرا گردید. از بین و داخل 20 توده مورد بررسی در آزمایش اول 32 بوته که تعداد بذر کافی در دو حالت دگرگشنی و خودگشنی تولید کرده بودند انتخاب شدند و در نهایت 32 ژنوتیپ خودگشن و 32 ژنوتیپ دگرگشن، جمعا 64 ژنوتیپ مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس بر اساس طرح لاتیس نشان داد که ژنوتیپ های مورد مطالعه از لحاظ تمام صفات زراعی به جز صفت قطر تاج پوش اختلاف بسیار معنی داری با یکدیگر داشتند. میانگین کل صفات بجز تعداد روز تا 50% سبز شدن، تعداد روز تا 50% گلدهی و نسبت قطر تاج پوش به ارتفاع در اثر خویش آمیزی کاهش پیدا کردند. نتایج حاصل از همبستگی، صفت ارتفاع در دو گروه ژنوتیپ های دگرگشن و خودگشن با صفات روز تا 50% گلدهی، تعداد انشعاب فرعی و نسبت ارتفاع به انشعاب فرعی همبستگی مثبت و معنی داری داشت. با انجام تجزیه به عامل ها، 5 عامل در ژنوتیپ های دگرگشن و 4 عامل در ژنوتیپ های خودگشن استخراج شد که به ترتیب عامل ها روی هم رفته 89 و 78 درصد از تغییرات را به خود اختصاص دادند.